Etna wijnen: ontdek het terroir van Sicilië’s vulkaanwijnen
Wie voor het eerst over Etna wijnen hoort, denkt misschien meteen aan de imposante vulkaan op
Etna wijnen: ontdek het terroir van Sicilië’s vulkaanwijnen
Inhoud van dit artikel:
Wie voor het eerst over Etna wijnen hoort, denkt misschien meteen aan de imposante vulkaan op Sicilië. En dat is terecht, want deze wijnen komen letterlijk van de flanken van de Etna. Het is een van de weinige wijnregio’s ter wereld waar druiven groeien op actieve vulkanische gronden. De combinatie van hoogte, koelte en vulkanische bodem zorgt voor levendige wijnen met uitgesproken zuren, een minerale structuur en duidelijke terroirexpressie. De wijnbouw op de Etna kent een lange geschiedenis. Al in de oudheid verbouwden de Grieken en Romeinen hier druiven. Later, in de middeleeuwen, floreerde de wijnproductie dankzij kloosterordes en lokale handel. Toch raakte het gebied in de twintigste eeuw wat in de vergetelheid. Veel boeren trokken weg en grote delen van de wijngaarden werden verlaten. Pas vanaf de jaren negentig begon een wederopbloei. Jonge wijnmakers zagen het potentieel van het unieke terroir en investeerden in herstel. Inmiddels behoort Etna tot de meest dynamische wijngebieden van Italië, met internationale erkenning en een duidelijke eigen identiteit. Wat Etna onderscheidt, is de verscheidenheid aan terroirs. De flanken van de vulkaan zijn opgebouwd uit een mozaïek van verschillende bodems, expositierichtingen en microklimaten. Afhankelijk van de ligging van een perceel variëren de wijnstijlen aanzienlijk. Sommige zones leveren lichtere, fijnzinnige wijnen op, terwijl andere wijngaarden juist krachtigere expressies voortbrengen. Die diversiteit draagt bij aan het brede scala aan smaken dat onder de noemer ‘Etna wijnen’ verschijnt.
Inheemse druivenrassen en stijlen
Etna is een regio die werkt met autochtone druivenrassen, aangepast aan de specifieke omstandigheden op de vulkaan. De belangrijkste rode druif is nerello mascalese. Deze variëteit groeit met name op de noordelijke en oostelijke flanken van de Etna en vormt de ruggengraat van Etna Rosso. Nerello mascalese staat bekend om zijn transparante kleur, hoge zuurgraad en verfijnde tanninestructuur. De wijnen zijn doorgaans ingetogen in aroma, met tonen van rood fruit, granaatappel, gedroogde kruiden en aardse ondertonen. Afhankelijk van vinificatie en rijping kunnen de wijnen een verrassend lange levensduur hebben. Een ondersteunende rol is weggelegd voor nerello cappuccio. Deze druif wordt soms in kleine percentages toegevoegd aan blends met nerello mascalese, vooral om de kleur en de aromatische intensiteit wat te versterken. Sommige producenten kiezen ervoor om de druiven afzonderlijk te vinifiëren, maar blends zijn in de praktijk het meest gangbaar binnen de DOC Etna. Voor witte wijnen is carricante het dominante ras. Deze druif wordt vaak aangeplant op grotere hoogte, waar het koel genoeg blijft om de frisheid in de wijn te behouden. Carricante levert gestructureerde witte wijnen op met een uitgesproken zuurgraad, een lineair profiel en aroma’s van citrus, venkel, witte bloemen en soms een rokerige, minerale toets. De druif heeft een lange geschiedenis op de Etna en wordt vaak als monocépage gebotteld, al mag hij binnen de appellatie ook geblend worden met andere rassen zoals catarratto of minnella. Wat Etna onderscheidt van andere Siciliaanse wijngebieden, is dat de stijlen eerder doen denken aan koelere klimaten. De combinatie van hoogte, bodem en druivenrassen levert wijnen op met spanning, structuur en een zekere terughoudendheid. Ze vragen soms wat tijd en geduld, maar belonen de aandachtige proever met gelaagdheid en diepgang.
Vulkanische bodems in wijnen
De actieve vulkaan Etna speelt een centrale rol in het karakter van de wijnen. Vulkanische bodems zijn arm aan organisch materiaal, maar rijk aan mineralen zoals ijzer, kalium en silicium. Dit draagt bij aan de uitgesproken structuur en de herkenbare mineraliteit van Etna wijnen. Door eeuwen van uitbarstingen zijn de bodems bovendien enorm gevarieerd: lavastromen uit verschillende tijdperken hebben lagen van basalt, tufsteen, as en grind achtergelaten. Zelfs percelen die slechts tientallen meters van elkaar liggen kunnen een heel andere bodemopbouw hebben, wat leidt tot duidelijke smaakverschillen tussen wijnen. Dat verklaart ook waarom de herkomstbenaming op de Etna zo sterk leunt op de “contrade”: het cru systeem van de Etna, waarover later meer.
De hoogteverschillen op de Etna versterken het effect van het terroir nog verder. Wijngaarden op 1000 meter boven zeeniveau ervaren niet alleen koelere temperaturen, maar ook grotere verschillen tussen dag en nacht. Dat helpt bij het behouden van zuren en geeft de wijnen hun levendige, strakke karakter. De ligging op steile hellingen zorgt bovendien voor goede drainage, waardoor wortels diep in de bodem moeten reiken en complexe aroma’s ontwikkelen. Wat de Etna extra bijzonder maakt, is dat het nog altijd een actieve vulkaan is. Regelmatig stromen er lavavelden langs de wijngaarden, en boeren moeten leven met het risico van asregens of zelfs fysieke schade. Tegelijkertijd voedt elke uitbarsting het terroir opnieuw. Die voortdurende wisselwerking tussen natuurkracht en wijnbouw geeft de wijnen een extra dimensie: ze zijn niet alleen het resultaat van menselijk vakmanschap, maar ook van een levend landschap dat continu verandert. De Etna herinnert ons eraan dat terroir geen statisch gegeven is, maar iets dynamisch, gevormd door eeuwen van natuurlijke processen én actuele beweging.
De hoogteverschillen op de Etna versterken het effect van het terroir nog verder. Wijngaarden op 1000 meter boven zeeniveau ervaren niet alleen koelere temperaturen, maar ook grotere verschillen tussen dag en nacht. Dat helpt bij het behouden van zuren en geeft de wijnen hun levendige, strakke karakter. De ligging op steile hellingen zorgt bovendien voor goede drainage, waardoor wortels diep in de bodem moeten reiken en complexe aroma’s ontwikkelen. Wat de Etna extra bijzonder maakt, is dat het nog altijd een actieve vulkaan is. Regelmatig stromen er lavavelden langs de wijngaarden, en boeren moeten leven met het risico van asregens of zelfs fysieke schade. Tegelijkertijd voedt elke uitbarsting het terroir opnieuw. Die voortdurende wisselwerking tussen natuurkracht en wijnbouw geeft de wijnen een extra dimensie: ze zijn niet alleen het resultaat van menselijk vakmanschap, maar ook van een levend landschap dat continu verandert. De Etna herinnert ons eraan dat terroir geen statisch gegeven is, maar iets dynamisch, gevormd door eeuwen van natuurlijke processen én actuele beweging.
meer leren over wijn
Zin om dieper in het glaasje te duiken?
De online wijncursussen van Hart voor Wijn zijn laagdrempelig en maken leren over wijn leuk. Leer wijn proeven en maak kennis met de wereld vol wijn. Ontdek hoe je wijn kunt combineren bij gerechten zodat jij nog meer kunt genieten van wijn.
Iedere cursus zit vol met praktische opdrachten én natuurlijk gaan we veel proeven. Bekijk nu een gratis proefles.
Iedere cursus zit vol met praktische opdrachten én natuurlijk gaan we veel proeven. Bekijk nu een gratis proefles.
Het appellatiesysteem van de Etna wijnen
Etna is een van de oudste erkende herkomstbenamingen van Sicilië en kreeg in 1968 de DOC-status voor Etna wijnen. Binnen deze denominatie worden zowel Etna Rosso, Etna Bianco als Etna Spumante geproduceerd. Het systeem is relatief eenvoudig opgezet, maar rust op een diep respect voor het terroir. Waar in andere delen van Italië vaak met grotere zones wordt gewerkt, kent Etna een indeling die nauw verbonden is met specifieke contrade, oftewel wijngaardlocaties die soms te vergelijken zijn met crus in Bourgogne. Deze contrade verschillen sterk in hoogte, bodemtype en ligging en hebben elk hun eigen karakter. In recente jaren is er bovendien toenemende aandacht voor het apart vermelden van deze wijngaarden op het etiket. Daarmee groeit het bewustzijn van herkomst en het belang van microterroir.
De DOC voor Etna wijnen schrijft voor dat Etna Rosso minimaal 80 procent nerello mascalese moet bevatten, aangevuld met nerello cappuccio of andere lokale rassen. Voor Etna Bianco geldt dat carricante minstens 60 procent van de blend moet zijn. Er zijn ook specifieke subcategorieën zoals Etna Bianco Superiore, die uitsluitend uit de gemeente Milo mag komen. In Milo bevindt zich een van de hoogste en koelste zones van de regio, wat zorgt voor een bijzonder expressieve stijl witte wijn. Dit soort geografisch beperkte aanduidingen onderstreept de terroirgedreven aanpak van het gebied en benadrukt hoezeer ligging en bodem de uiteindelijke wijnstijl beïnvloeden.
De DOC voor Etna wijnen schrijft voor dat Etna Rosso minimaal 80 procent nerello mascalese moet bevatten, aangevuld met nerello cappuccio of andere lokale rassen. Voor Etna Bianco geldt dat carricante minstens 60 procent van de blend moet zijn. Er zijn ook specifieke subcategorieën zoals Etna Bianco Superiore, die uitsluitend uit de gemeente Milo mag komen. In Milo bevindt zich een van de hoogste en koelste zones van de regio, wat zorgt voor een bijzonder expressieve stijl witte wijn. Dit soort geografisch beperkte aanduidingen onderstreept de terroirgedreven aanpak van het gebied en benadrukt hoezeer ligging en bodem de uiteindelijke wijnstijl beïnvloeden.
Huidige trends en uitdagingen in de Etna-wijnbouw
Zoals in veel wijnregio’s heeft ook Etna te maken met de gevolgen van klimaatverandering. Hoewel de wijngaarden op grote hoogte liggen, worden de effecten van stijgende temperaturen merkbaar. Oogsten vinden gemiddeld twee tot drie weken eerder plaats dan twintig jaar geleden. Dit heeft invloed op de balans tussen suiker en zuur, en dwingt wijnmakers tot aanpassingen in hun werkwijze. Sommige producenten experimenteren met hoger gelegen percelen of met andere snoeitechnieken om de rijping beter te sturen.
Ook op druivenniveau wordt gekeken naar alternatieven. Hoewel nerello mascalese en carricante nog steeds de dominante rassen zijn, groeit de belangstelling voor soorten als alicante, grecanico en zelfs petit verdot of syrah. Die laatste zijn nog zeldzaam, maar tonen hoe de zoektocht naar klimaatresistentie vorm krijgt. Tegelijkertijd groeit het aandeel biologische en biodynamische wijnbouw. Producenten kiezen bewust voor minimale interventie in wijngaard en kelder. Wat vinificatie betreft zien we een tendens naar minder extractie, kortere houtlagering en het gebruik van grotere vaten. In rode wijnen ligt de nadruk steeds meer op finesse en transparantie, terwijl voor wit vaker met inheemse gisten en spontane vergisting wordt gewerkt. Deze beweging richting puurheid en terroir-expressie sluit aan bij de internationale trend van wijnbouw met minimale manipulatie.
Ook op druivenniveau wordt gekeken naar alternatieven. Hoewel nerello mascalese en carricante nog steeds de dominante rassen zijn, groeit de belangstelling voor soorten als alicante, grecanico en zelfs petit verdot of syrah. Die laatste zijn nog zeldzaam, maar tonen hoe de zoektocht naar klimaatresistentie vorm krijgt. Tegelijkertijd groeit het aandeel biologische en biodynamische wijnbouw. Producenten kiezen bewust voor minimale interventie in wijngaard en kelder. Wat vinificatie betreft zien we een tendens naar minder extractie, kortere houtlagering en het gebruik van grotere vaten. In rode wijnen ligt de nadruk steeds meer op finesse en transparantie, terwijl voor wit vaker met inheemse gisten en spontane vergisting wordt gewerkt. Deze beweging richting puurheid en terroir-expressie sluit aan bij de internationale trend van wijnbouw met minimale manipulatie.
Een van de spannendste wijnregio's van Italië
De Etna-regio heeft zich in korte tijd ontwikkeld van vergeten berggebied tot een van de spannendste wijnregio’s van Italië. De combinatie van authentieke druivenrassen, een uniek terroir en een nieuwe generatie gedreven wijnmakers zorgt voor een aanhoudende stroom van karaktervolle wijnen met een duidelijk eigen signatuur. Hoewel uitdagingen zoals klimaatverandering en beperkte ruimte blijven spelen, is het potentieel voor Etna wijnen nog lang niet uitgeput. Voor liefhebbers die op zoek zijn naar wijnen met herkomst, gelaagdheid en een verhaal, blijft de vulkaan een bron van inspiratie.
Kirsten van Harten
Ik deel graag mijn enthousiasme en kennis over wijn zodat anderen er wat van kunnen leren. Wie wat van wijn wil weten moet vooral veel proeven. Drinken mag ook. Zolang je er maar van geniet!
meld je aan voor de nieuwsbrief
Omdat je niets meer wilt missen
WIL JE VERDER LEZEN?
Bekijk de andere blogs
Proefnotitie: Lingua Franca Estate Chardonnay 2022
Lingua Franca is een modern wijnhuis in de Eola-Amity Hills van Oregon, een streek die wereldwijd
Ontdek de Wereld van Bourgogne Wijnen: Geschiedenis, Regio’s en Trends
Bourgogne, een van de meest prestigieuze wijnregio’s ter wereld, staat bekend om zijn verfijnde en complexe